جائی مخصوص نگهداری دام و دد و پرندگان و خزندگان بحری و بری و ماهیان. جایی که جانوران وحشی را برای تماشا یا مطالعه در احوال و اعمال آنان نگهداری کنند و چون معمولا آن جایگاه صورت باغ دارد، به باغ وحش شهرت گرفته است. محوطه ی وسیع که صورت باغ دارد و در آن باغ، وحش و طیر زنده که از قاره های مختلف عالم آرند نگاهداری شود. پارک یا محوطه ای محدود که در آن حیوانات برای نمایش نگاهداری می شوند و معمولاً برای هر یک به فراخور وضع طبیعی زندگیشان تا حدود امکان زیستگاهی مناسب تعبیه شده است . باغهای وحش در شهرهای بزرگ دنیا به منزله ی مراکزی تحقیقی و علمی بشمار می آیند. معمولا قفس حیوانات درنده از میله های آهن محکم ساخته میشود و گاه نیز دراطراف محوطه ی زندگی این حیوانات استخرها و دریاچه های عمیق میسازند که تماشاگران از حملات احتمالی مصون باشند. ساختن باغ وحش و نگهداری وحوش بصورتهای گوناگون از قدیم الایام در بسیاری از ممالک معمول بوده است .در دوران باستان بدستور دربار سلاطین قدیم یونان و روم انواعی از حیوانات وحشی گردآوری و نگاهداری میشد که برای استفاده ی دانشمندان یا مشغول ساختن مردم مورد استفاده قرار میگرفت. اسکندر بزرگ هنگامی که در بابل بود، نمونه هایی متعدد از حیوانات آسیایی گرد آورد و به یونان انتقال داد و همین مجموعه بود که ارسطو را درتنظیم «تاریخ طبیعی » یاری فراوان کرد. در رم معمولا اغنیاء هر کدام به تناسب وضع مادی خود از این انواع تعدادی داشتند و از همین جا بود که نمایشهای میان حیوانات وحشی و گلادیاتورها (اسرا و بردگان ) به مرحله ی ظهور رسید و منشاء نمایشهای سیرکی نیز از همان جاست . در فرانسه نیز، پس از قرون وسطی در دستگاه پادشاهان چنین مجموعه هایی میتوان یافت که نمونه یآن متعلق به فرانسوای اول بود که در سنت پل قرار داشت .چندی بعد در ورسای به دستور لویی چهارده ام باغ وحش سلطنتی تاسیس شد که تا زمان انقلاب بر جای بود. به پیشنهاد برناردن دوسن پیر در 1792 م .، باغ عمومی نباتات بصورت موزه درآمد و چندی بعد علاوه بر حیوانات باغ ورسای، حیوانات باغهای خصوصی و مجموعه های اشخاص نیز به این باغ عمومی سپرده شد. امروز در همه ی پایتخت های اروپا باغهای وحش بزرگ وجود دارد. در کشورهای اسلامی نیز استفاده از چنین مجموعه هایی سابقه دارد. جرجی زیدان می گوید: از سرگرمیهای خلفاء گردآوری و نگاهداری حیواناتی امثال شیر و ببر و فیل بود که از وسایل شکوه دربار بشمار میرفت. نخستین کسی که در خاندان عباسیان بدین امر (نگاهداری حیوانات ) اهتمام کرد، منصور بود که فیل فراوان نگاهداشت و هارون الرشید شیر و ببر و انواع سگها و میمونها گردآوری کرد، چنانکه گویند ام جعفر همسر هارون الرشید میمونی داشت که سی تن خدمتگزار خدمت او را بعهده داشتند و همچون مردم عادی بر او لباس میپوشاندند و شمشیر بر کمرش میبستند و چون بر اسب سوار میشد در رکابش راه میرفتند و حتی وقتی نزد او می آمدند ابتدا دست او را میبوسیدند! وقتی یزیدبن مرثد نزد ام جعفر رفت تا او را سلام گوید، ام جعفر باوگفت که دست میمون را ببوسد و این کار بر او گران آمد و شمشیر بر کشید و میمون را بدونیم کرد. قصه به هارون الرشید برداشتند و او از یزید بازخواست کرد. یزیددر پاسخ گفت «ای خلیفه. من مأمور خدمت امیرالمؤمنین هستم نه خدمتگزار میمونها» و هرون الرشید از او درگذشت. وقتی که مهتدی بخلافت رسید بنابر زهد وورع جبلی خود دستور داد همه ی حیوانات و درندگان را که در دستگاه خلافت بودند بکشند و سگها را برانند، اما این منع نیز چندان نپایید و پس از او کار بجایی رسید که بعض حیوانات را در دیوانخانه ی خلافت نیز راه دادند. عضدالدوله هنگامیکه بر تخت می نشست شیران و فیلها را در زنجیر بحضور او می آوردند و این کار را بمنظور شکوه و ایجاد رعب در دل مردم انجام میداد. شهید امیراحمدبن اسماعیل دومین از امرای سامانی نیز همه وقت شیری بنگهبانی بر در خیمه و سرای بسته داشت . در سایر ممالک اسلامی نیز چنین بود، خمارویةبن احمدبن طولون، باغ مخصوصی جهت درندگان داشت و در هر گوشه ی آن قفس و خانه ی خاصی جهت هر حیوان ساخته بودند و خدمتگر هر حیوان از سقف قفس آب و غذایش میداد و جایش را تنظیف میکرد. ازجمله ی این حیوانات شیری درنده بود که زریق نام داشت و به خمارویه انس گرفته بود و حتی هنگام ناهار با او غذا میخورد و پشت سر هم جوجه ها و بره ها را بدهان فرو میبرد. و چون خمارویه بخواب میرفت این حیوان ازو پاسبانی میکرد. بپاس این خدمات طوقی از طلا بگردن زریق آویخته بودند و هیچکس نمیتوانست هنگام خواب به خمارویه نزدیک شود. از جمله وزرای دربار مصر، جعفربن خنزابه به حشرات و حیواناتی امثال افعی و عقرب و انواع مارها و هزارپایان علاقه داشت و در خانه ی خود، اطاقهایی خاص نگاهداری این حشرات ساخته بود، و هر کس در مصر چنین حیواناتی بدرگاه او می آورد پاداش فراوان می یافت . عزیز خلیفه ی فاطمی مصر مجموعه ای از این حیوانات داشت. که نظیر آن کمتر دیده شده بود، از آنجمله حیوانی بود که از صعید برای او آورده بودند و آنرا عنقا میخواند، این حیوان غبغب و ریش داشت و به رنگهای گوناگون بود. خلیفه ناصر اموی در شهر «زهراء» باغهای خاصی جهت حیوانات وحشی و مرغان ترتیب داده بود. علاوه براین صید ماهی و کبوتربازی نیز از جمله ی مشغولیات دیگر خلفا بوده است. در ایران نخستین باغ وحش به سبک جدید در زمان ناصرالدین شاه قاجار ترتیب داده شد و جایگاه آن باغ لاله زار بوده است، باغی که در محل خیابان لاله زار فعلی تهران قرار داشته است. بعدها این باغ به فرح آباد منتقل و مرکز باغ وحش سلطنتی محسوب شد.

لغت نامه دهخدا

Zoo

A Zoo is a special place to keep livestock, birds, marine or land reptiles, and fish; it is a place to keep wild animals for displays, or studies about their behavior. Since a zoo usually looks like a Garden, Farsi-speakers call it "Baghe Vahsh" meaning a garden for wild animals. A zoo is a vast green expanse, similar to a garden in which wild animals and birds are collected from all continents. It is a lot in which animal are kept for displays and each animal enjoys its special habitat.

In big cities, zoo serves as scientific and research centers. Usually wild animals’ cages are made of steel bars. Some of the cages are surrounded by ditches, to keep the visitors at a safe distance. Building zoo and keeping wild animals in different forms have been common from ancient times among nations. Ancient Roman and Greek kings collected and kept wild animals for scientific and entertainment purposes.

After the conquest of Babylon, Alexander the Great collected many species of Asian wild animals and transferred them to Greece; this menagerie was Aristotle’s major source for the History of Animals. Roman aristocrats had their own personal menageries, and this gave birth to gladiators and afterwards circus displays. We can also trace this practice in post-medieval France, such as that of Francis I in Saint Paul. Later on Louis XIV ordered the establishment of the Royal Zoo in Versailles that remained until the French Revolution. In 1792 by the order of Bernardin de Saint-Pierre’s “The Public Garden” was turned into a museum and years later, the zoo animals of Versailles and the private menageries were transferred to this public garden.

Nowadays in every European capital there is a big zoo. Islamic countries have not been exceptions in this practice. Jurji Zaidan Says “Caliphs were entertained by collecting and keeping wild animals such as lions, Tigers and elephants. To give them a regal aura. Mansur was the first person from Abbasid Caliphate who followed this practice; Who had many elephants. Harun al-Rashid also kept lions, tigers, dogs and monkeys and it is said that his wife’s monkey enjoyed thirty servants, human clothes and a scimitar around its waist. As the monkey rode a horse its servants followed respectfully and when people came to visit, kissing the monkey’s hand was a part of the formalities. Once Yazid Ibn-Morsad paid Harun’s wife a visit and was asked to kiss the monkey’s hand. Infuriated, he drew his scimitar and cleaved the poor animal. When Harun got to know about this misfortune, he reprimanded Yazid. In his defense Yazid said “Oh Caliph, I am here to serve the Muslim’s Caliph that is you, not the monkeys.” this reply won him Harun’s pardon.

 As al-Mohtadi ascended the throne, his strict observance of Islamic rules made him kill all the wild animals in the castle, but this ban did not last long and after his reign, one could see animals even in Caliphate Bureaus. Adud al-Dawla had an escort of chained lions and elephants in public places to intimidate the common people. Isma'il ibn Ahmad, the second Emir of Samanid dynasty had a chained lion to guard his tent. In other Islamic nations this practice was followed; Ahmad ibn Tulun had a special garden for his wild animals and one could see different cages, nests and houses meant for different animals. Servants fed the animals and cleaned the cages through holes on the tops of the cages. Among his animals there was a wild lion called Zariq that was so attached to Ahmad to the point that they had their meals together, wolfing down chickens and lambs! As Ahmad fell asleep, Zariq guarded him so that no one could disturb him. To repay Zariq’s favors they had fastened a gold leash around its neck. 

Among the viziers of Egypt’s Court, Jafar ibn-Khanzabe was fond of animals and insects such as vipers, scorpions and centipedes. In his house he had special rooms to keep his collection and anyone who contributed to this collection would enjoy his generosity. Aziz Fatemi, the Caliph of Egypt had a rare menagerie among which was a colorful, double-chinned, bearded animal Called Ongha. In the City of Zahra, Caliph Naser Umayyad had special gardens for wild animals and birds. Many Caliphs enjoyed fishing and pigeon racing.

 The first modern zoo in Iran was opened in Naser al-Din Shah Qajar’s reign in a tulip garden that is today’s Laleh-Zar Street. Afterwards this garden was transferred to Farah Abad and was considered the Royal Zoo. 

Dehkhoda’s Encyclopedia 

نمایشگاه گروهی با عنوان " باغ وحش " با گردآوری " ایمان صفایی " اردیبهشت 1393 گالری شیرین

View More »